Ang Basahon Sa Mga Balak Ni Mons. F. Buyser

(Sinulat Ni Hal. Basilio Binaoro)

                Sa gikan ako sa Manila sa naghinapus ang bulan sa Enero ning tuiga ug sa akong pagduaw kang Mons. Fernando Buyser sa iyang kombento sa Siyudad sa Sugbu, iya akong gihatagan sa duha ka gasa, ang KASINGKASING SA MAGBABALAK ug KASAKIT UG KALIPAY.  Gipasalamatan ko siya ning iyang pagtagad kanako.

                Sa didto na ako sa bapor “Luzon” nga akong gisakyan pauli sa Tangub, Misamis Oksidental, nga akong gipuy-an, gibasa ko dayon ang mga basahon sa dakung kahinangop.  Nalingaw ug nahimuot ako sa katahum ug kaanindot sa mga garay nga maayong pagkatagik, sa kahapsay sa iyang hunahuna ug kabatid sa dagang nga motadlas sa handurawan sa kinabuhi ug ang pag-awit sa kalipay ug pagdanguyngoy sa kasakit.  Mao kiniy magbabalak . . . . . . !  Nakaingon ako.  Matuod diay kadtong giingon nga “El poeta nace, no se hace”.  Ang magbabalak matawo, dili mabuhat.

                Samtang nagabasa ako sa dakung kalipay ug midimdim sa dugos sa katam-is sa iyang mga basahon, usa ko ka bag-ong higala sa bapor, kuno taga-Mandawe, misakay paingon sa Kotabato sa pagpangita sa maayong kapalaran didto sa yuta sa Matahum Saad, miduol kanako ug nangutana:

                --Gabasa ka man diay sa mga balak ni Monsenyor Buyser.  Natagbaw ka ba niana, Ginoo Binaoro?.

                --Natagbaw pag-ayo.  --Mitubag ako

                --Tinuod bitaw . . . . Pagkamaayong mobalak nianang Sunata!  Unsa no?

                --Oo, miyango ako.

                --Nan . . . Unsa may ikahukom mo sa iyang mga balak?. --Wala ug dili ko angay mohukum.  Ako usa lamang ka ubus nga magsusulat sa dila ug katitikang bisaya nga wala gani mailhi.  Angayan maoy mohukum sila si Mduon. Vicente Rama, Filemon Sotto, Manuel C. Briones, Nicolas Rafols ug uban pa kay sila mao ang mga Bitoon sa katitikang bisaya.

                --Tinuud, apan sa imo lamang kaugalingong hunahuna tingali makapahayag ka, dili usa ka hokum.  Dili ba mao?.

                --Wala ako makatingog.  Mihangad ako sa langit ug nagahunahuna unsay takus kong ikasulti.  Apan sa tapus ang pila ka gutlong milabay, ako siyang gisayran.

                --Alang kanako lamang, ang iyang mga balak mapuslanon kaayo ug angay basahon sa tanan.  Pagkatahum sa iyang mga garay, kaanindot sa mga handurawan nga iyang gibalay, kalarinong moawit sa kalipay ug kabatid mohubit sa kasakit!.  Ang iyang “estilo” orihinal kayo, dili sama sa ubang mga magbabalak nga madaling mohulad sa uban nga ilang nabasahan, sumala sa mga sumbong nga gibalita sa BISAYA sa miaging mga tuig.  Labut pa usab, ang diwa sa iyang mga balak kanunay gihalad sa Yutang Natawhan ug tinuhoan.  May katarungan si Dr. Ildefonso Alcantara sa pag-ingon: “Ang akong asawa ug mga anak kanunay nagabasa sa dakung kahinangop sa iyang mga balak ug niini nakadaginot ako sa panahon sa pagtudlo kanila sa gugma kang Bathala ug sa Yutang Natawhan, kay nahatakdo sa akong mithi.”  Giawhag usab niya ang gugma kang Bathala aron kita dili masalaag ning madanglog nga dalan sa kinabuhi, kaya ang tinuohan da man gayud ang makatul-id sa hiwing hunahuna sa tawo.  Miingon usab si G. Sulpicio Osorio: “Ang mga balak ni Mons. Buyser maoy mga balak nga nagpintal sa nagkadaiyang bulok ug nagkalainlaing katahum sa gugma, sama sa gugma kang Bathala.”

                --Dugay na ba ikaw nakaila ning bantugang magbabalak? --misuna pag-usab.

                --Dugay na, gikan pa sa akong pagtuon sa siyudad sa Sugbu.  Ang iyang ngalan daan nang bantug tungud sa mga balak nga nahamantala sa mantalaan “ANG SUGA” ni Mduon. Vicente Sotto.  Niadtong panahona nihit pa ang mga magbabalak sa dilang bisaya.  Dunay usa ka balak niya nga migula sa “ANG SUGA” sa mga tuig 1906 kun 1907 nga matahum kayo.  Akong nahiangayan kadto ug ang tanang nakabasa kaniya miangay usab.  Sa iyang mga balak nga nasulat sa mga basahon niya, wala ko kini makita.  Pagkaanugon!  Kadto iyang gisulat sa wala pa siya mapari, sakay sa usa ka bapor nga magaadtoan sa lungsod sa Baybay, Leyte, diin siya nahimong usa ka opisyal sa bapor.  Ning balaka iyang gipintal sa dakung katahum ang mga balud sa dagat nga gipikas sa dulong sa bapor; iyang giawit ang kinabuhing mapait sa usa ka magsasakay sa taliwala sa katugnaw sa kagabhion, sa mabugnawng huyohoy sa hangin, sa tun-og ug sa alisbo ug pinisik sa dagat nga nangapusa nga mopasigad sa iyang aping, ug ang mga alon nga dagku nga iyang nalantawan nga mihulga sa iyang kinabuhi.  Mitumang malipayon sa iyang katungdanan aron lamang sa kalampusan sa iyang mga mithi.

                --Hain man kaha karon kanang balaka? –mibalik pagpangotana kanako.

                --Dili ako makatug-an kanimo.  Nawala tingali kay gani ang tag-iya wala man makapakita kanato.  Ug . . .

                Dinhi mibudyong ang bapor “Luzon” ug midunggo sa Kolambugan.  Ang akong higala nahakiros, wala mahimuyo, ug sa kalit nanamilit kay manaug.  Mipig-it sa akong kamut, sa daliang paglakaw.  Kaanugon sa akong higala nga wala ko maila!  Ang iyang pamayhon ug panulti nagpaila nga siya usa ka magsusulat sa mga mantalaan kay diha ako makatuon sa matam-is ug matahum pinulongan ni Cervantes.

                Ang balak mapuslanon kayo ug angay atong hatagan sa atong pagtagad.  Ang mga tawo sa Luzon, labi na gayud ang mga tagalog, mahigugmaon sa mga balak.  Ang “Florante ug Laura”, basahon sa balak ni anhing Francisco Baltazar gidangaan sa BALAGTAS-nabasa sa kadaghanan sa mga tagalog, sa dakung kahinangop.  Sa mga koronasyon sa mga Rayna sa Kaanyag niadtong dapita, ang mga magbabalak kanunayng gisangpit, maingon pananglit nila ni G. Florentino Collantes ug ni anhing Jose Corazon de Jesus.  Dinhi usab sa Kabisay-an duna usab ing daghang mahigugma mamati sa mga balak, apan dili mamalit sa mga basahon niini nga gipamaligya sa mga tindahan ug kadalanan.  Sa didto ako sa usa ka higayon sa lungsod sa Pagadian, lalawigan sa Sambowangga, dinapit ni Gobernador Ranillo ug Dr. Medalle, aron sa pagtambong sa koronasyon sa ilang Rayna sa Kaanyag sa Petit Carnival, nakita ko nga ang balak gihimut-an sa tanan.  Sa wala pa kasugdi ang tulomanon kanunay kong madungog ang mga pangotana sa sulod sa awditoryum kon duna bay balak ug kinsay mobatbat.  Gawas kang Gdor. Ranillo nga maoy mipurongpurong, ang tanang bahin sa tulomanon daw wala kahimut-i sa mga mitambong, apan sa diha nga gipaila na ang bahin sa pagbalak, ang mga tawo nalipay ug gidawat sa mga pakpak.  Dinhi mitindog ang usa ka ambungang batan-on, lison ang lawas, igong gitas-on ug ang pamayhon nagpaila nga siya sugbuanon.  Mibalak sa tumang kahilum sa awditoryum, nga namati sa dakung kahinangop.  Gibatbat niya sa dakung kasayon ang mga matahum handurawan sa magbabalak ug ang mga damgo niini sa kabulahanan sa kinabuhi.  Oh katahum sa mga garay nga gitagik, nga nakatandog sa balatian sa namati!  Human sa iyang pagbatbat, gidawat siya sa masipang pakpak nga milungtad sa dugay, labaw pa kasipa sa pagsulod sa Rayna ug Konsorte sa awditoryum.

                Ang mga moros mahigugmaon usab sa mga balak.  Usa ka higayon niana didto sa baryo sa Lala, munisipyo sa Kolambugan, Lanaw, kuyog sa duha ka higala, namusil kami sa dakung patag sa Balingbing sa babuy ihalas ug, sa tapus ang tulo ka takdang baktas nga walay among nakuha, mipahulay kami ug mipasilong sa landung sa usa ka dakung lawaan.  Samtang nagpahulay kami ug nangaon sa among balon, nadungog namo sa udtong tutok sa adlaw usa ka awit nga minoros.  Mitindog ako ug akong gilantaw; nakita ko dili halayo kanamo usa ka balay sa usa ka moros, walay silingan, nga sa silong usa ka lalakeng  moros nag-awit ug tubagon sa itaas sa awit gihapon tingog sa usa ka babaye.  Nagtinubagay sila.  Nahibulong ako niadto ug akong gipangotana ang usa sa akong kauban sa kahulogan niadto.  Kanang ga-awit nga lalake-matud niya-nangulitawo nianang babaye sa taas nga wala nato makita.  Ang amoral sa mga moros ipaagi sa awit.  Kanang maayong pagkagaray kay maoy ilang batasan.  Ang mga balak sa mga moros daku kaayog kapuslanan ug ang maayong mobalak ilang gitagaan sa maayong pagtagad.

                Sa makausa pa makaingon ako nga sanglit mapuslanon ang mga balak sa katilingban, angayan gayud basahon ang mga balak ni Mons. Buyser.

BAG-ONG KUSOG Pibrero 28, 1941.

SOURCE:

Buyser, Fernando Aquino (1941). Ang Basahon Sa Mga Balak Ni Mons. F. Buyser. Balangaw: Pungpong Sa Mga Balak ni Floripinas (pp. 249-255). Siyudad sa Sugbu