Unsa Ang Kasingkasing Sa Magbabalak

(Sinulat ni Dra. Gardeopatra Quijano)

                Sa may igo na akong kabuot, sa mahibalo na akong mobati, gibalik ko pagbasa ang matahum balak ni Longfellow EVANGELINE nga nabasa nako sa diha pa ako sa unang tuig sa hay iskol.  Nakapangotana ako unsa kaha ang kasingkasing sa magbabalak?  Apan nakita ko ang hulagway ni Longfellow nga puti ang ulo.  Ug midugang ako sa pagpangotana:  Matigulang ba ang pagbati sa magbabalak?  Nakita ko sa mga garay ug mga pulong sa naasoy nga magbabalak nga gipintal niya ang katataw sa mga talan-awon, ang kalunhaw sa mga dahon nga gihanig sa maanindot nga kaagi sa duh aka batan-ong naghinigugmaay, ang kahumot sa mga balak nga gihalad unta alang sa katumanan sa mga damgo ni Evangeline ug Gabriel.

                Ang tanang mga magbabalak, sumala sa ilang kaagi nagsugod pag panulat sa panahon nga mabaskog pa ang ilang lawas ug mihunong sa pagpang-gahi na sa ilang mga bukog—sa paghunong ug pitik sa ilang kasingkasing.  Sila lahi sa ubang mga binuhat.  Sa panahon sa kalinaw sila malipayon; sa panahon nga sila daugdaogon sa palad makabaton sila ug kaisog pag-awit, bisan sa atubangan sa kamatayon ihagawhaw nila ang katapusang garay nga nagtagik tungod sa pagsugot ug pagtuon.  Ang ilang pagbati walay pagkaluya; ang kahumot sa ilang gugma mangalimyon sukad sa kinailadman sa ilang kalag.

                Inig hisgot nato sa magbabalak dili mahimo nga iwakli ta ang iyang mga balak.  Matud pa ni Coleridge; “Kay ang balak mao ang bulak ug kahumot sa tanang kahibalo sa tawo, sa iyang mga hunahuna, sa iyang mga pagbati ug pinulongan.”  Daghan kitag mga bulak ug silang tanan mga honi, mga bulak ug mga pako—mga matahum ug matam-is sila, mahumot ug matulin sila nga molupad sa kahanginan ug dakpon ug salusaluon sa atong kaliwatan.  Daghang ang maani sa mga hunahuna nga gihablon sa mga magbabalak sa ilang mga sinulat:  Pagtulon-an nga malungtaron, ang lagdasanon katungdanan gipataas, ang kaguol nahimong labing balaan u gang kinabuhi sa tawo nakakaplag halawom nga kahulugan ug pagbati.  Karong bag-o migula ang matahum basahon ni Floripinas, “Kasingkasing Sa Magbabalak”.  Kini maoy lain niyang tampo alang sa atong “literatura”, sunod sa iyang “Basahon sa mga Balak”.  Gisubay nako ang “KASINGKASING SA MAGBABALAK” gikan sa gumaranon, balaknon ug tinuhoanon nga dapit ug nalingaw ako pag-ayo sa mga hunahuna ni Floripinas.  Nakita ko nga ang iyang mga pulong nahulog ngadto sa ilang dapit daw kaugalingon sila didto—dili mabalhin, dili mailisan ug dili mabuyag tungod sa ilang pagkamaayong pagkapili ug pagkagamit.  Mao rag dunay gahum malamaton ang ilang pagkahablon.  Sa kahapsay, kasayon ug kananoy sa hinagpong sa matag laray sa balak ni Floripinas anaa hikaplagi ang giingon ni Sir Sidney nga THE PLANET-LIKE MUSIC OF POETRY.

                Si Floripinas nga dili lain ni Mons. Fernando Buyser, ingon sa ako nang giingon sa unahan walay pagkaluya sa pagbati.  Gilukdo niya ang 58 ka tuig, apan ang iyang kasingkasing kanunay nag-awit sama sa usa ka malipayong batan-on.  Ang iyang mga hunahuna usahay padan-agan sa mga bitoon, usahay palingkoron sa kinataliwad-an sa mga balak, usahay palimisan sa masihag nga gabon ug usahay pa gayud paduyanon sa nagabulok-bulok nga balangaw.  Dili siya motagam bisan gihibalag niya ang mga kalisud aron modangat ngadto sa mga kamot sa mga tawo ang iyang mga balak kay ang kalag sa magbabalak dili mopahulay pag-awit.  Dili usab siya mohunong kay ang makusog ug matin-aw nga tubod bisan sap-ongan mangita gayud ug kadahili-an sa iyang mabugnawng tubig ug, sa kinailadman sa kasingkasing ni Floripinas nagdilaab ang matahum ug balaanon pagbati.

                Unsa ang “KASINGKASING SA MAGBABALAK”?  Ukba ug tan-awa ang iyang sulod.  Pamatia ang honi sa iyang mga pinitik; tipigi ang mga bulawan nga gihambin sa iyang subok ug uban sa usa ka tuhog nga sampagita ihalad sa ampoanan sa atong nasud.

BAG-ONG KUSOG. Hunyo 24, 1938

SOURCE:

Buyser, Fernando Aquino (1941). Unsa Ang Kasingkasing Sa Magbabalak. BALANGAW: Pungpong Sa Mga Balak ni FLORIPINAS (pp. 256-258). Siyudad sa Sugbu.